[ Pobierz całość w formacie PDF ]
plombach, naczyniach itp.
W Mitanni przeważały pieczęcie walcowe. Wytwarzano je albo z nietrwałego, miękkiego spieku i
fajansu dla ludzi uboższych, albo też z twardego, częstokroć cennego kamienia dla
zamożniejszych. Zależnie od trwałości materiału były grawerowane zwyczajnie, bez szczególnej
troski o wygląd dzieła, albo też bardziej starannie. Najwspanialsze pieczęcie, jak się łatwo
domyślić, stanowiły własność królów i były używane, jak w przypadku pieczęci dynastycznych
Szuttarny czy Szausztatara, przez kilka następnych pokoleń.
Omawiany gatunek pieczęci zidentyfikowano najpierw na ziemiach wschodniej części dawnego
imperium mitannijskiego, stąd też wzięła się nazwa gliptyka z Kirkuk". Gliptyka ta nawiązuje do
tradycji zarówno mezopotamskich, jak i syryjskich i stanowi kontynuację stylu staroasyryjskiego.
Innowacją, jaką wprowadzili grawerzy mitannijscy, jest kształt i układ postaci. Przeważnie plan jest
całkowicie wypełniony. Często umieszczano obok siebie różne sceny. Nieraz pociągało to za sobą
podział planu na części
linią prostą lub plecioną. Chętnie grupowano postacie parami, pojawiają się też układy
symetryczne, których osią jest na przykład drzewo życia.
Identyfikacja bóstw na pieczęciach sprawia znaczne trudności, toteż badacze chętnie posługują się
umownymi określeniami, chociaż niejednokrotnie można ustalić, o jakie bóstwo chodzi. Ponadto
pojawiają się postacie demonów, herosów i zwierząt, a także różne symbole religijne. Wszystko to
odzwierciedla pewne wyobrażenia religijno-mitologiczne; tylko w niewielkim stopniu pokrywają
się one z ideami, jakie znamy dzięki zachowanym tekstom klinowym. Mówiąc bardziej obrazowo,
poprzez wspomniane postacie i symbole pieczęcie ukazują nam jeszcze inną wizję świata
mitycznego. Mieszkańcy Mitanni doskonale ją rozumieli, dla nas wszakże w znacznej mierze
stanowi ona intrygującą zagadkę.
Analiza przedstawień na pieczęciach ogranicza się głównie do kwestii formalnych i
chronologicznych. Poszczególne ujęcia porównuje się z materiałem z innych obszarów i epok; w
ten sposób udało się zdziałać bardzo wiele w kierunku ustalenia proweniencji różnych składników.
Dyskusja na ten temat jest o tyle istotna, że owe składniki występują zarówno w czasach przed
powstaniem państwa mitannijskiego, jak i po jego upadku; zwłaszcza w sztuce średnio- i
neoasyryjskiej spotykamy je bardzo często na reliefach pałaców w stolicach nad Tygrysem.
Dawniejsi autorzy uważali, że niektóre elementy omawianej gliptyki są tworem
charakterystycznym dla sztuki mitannijskiej. Na przykład takim symbolem miało być uskrzydlone
słońce, jednakże pózniej wykazano, że ten znak, rozpowszechniony także w Syrii i Anatolii, jest
zapożyczony z Egiptu. Warto wspomnieć, że z tego kraju pochodzi również bardzo częsty w Syrii
znak anch, podobny do krzyża i symbolizujący życie; także i on występuje na pieczęciach
mitannijskich.
Popularnym motywem było święte drzewo, znane również jako drzewo życia. Pojawia się ono w
wielu postaciach, od naturalis-tycznej, przypominającej palmę, po silnie stylizowane, wręcz
abstrakcyjne. Symbol ten znano już w trzecim tysiącleciu, ale właśnie w Mitanni odżył on na nowo;
zapewne wyrażał jakąś ideę religijną szczególnie bliską mieszkańcom tego państwa. Zwięte drzewo
przejęli Asyryjczycy. Zdaniem pewnych autorów, w religii i sztuce asyryjskiej miało ono
ucieleśniać boga Aszura. 182 Bardzo częste są rozmaite twory mieszane i fantastyczne, na
przykład ludzie-byki, sfinksy, skrzydlate demony itp. Motywy te wywodzą się przeważnie ze sztuki
mezopotamskiej trzeciego tysiąclecia, jednakże w gliptyce mitannijskiej zyskują one wiele dzięki
nowej stylizacji i układom kompozycyjnym. Wyróżnia się również przejawy wpływów syryjskich i
egipskich; te ostatnie dotarły do Mitanni za pośrednictwem Syrii. Ich wyrazem są na przykład
sfinksy żeńskie, zwykle występujące parami, a także scena mitologiczna przedstawiająca sfinksa i
lwa. Charakterystyczną cechą wielu pieczęci jest maska Huwawy schematycznie ujęta twarz
mężczyzny z rozdzieloną pionowymi kreskami brodą, zakończoną dwoma lokami. Ten pospolity w
sztuce Wschodu Starożytnego temat osiągnął w Mitanni postać klasyczną. Przypomnijmy, że
nawiązuje on do mitów o potworze, którego ojczyzną miały być porośnięte cedrami góry Syrii. Za
pomysł mitan-nijski uważa się również scenę, w której skrzydlaty demon dokonuje obrzędu
magicznego nad świętym drzewem, albo też stoi przed czymś w rodzaju laski zwieńczonej
symbolem słonecznym. Częstokroć para skrzydlatych geniuszy flankuje jakiś przedmiot, który
stanowi oś przedstawienia. Motyw ten przeniknął do sztuki średnio- i neoasyryjskiej, spotyka się go
już na pieczęciach średnioasyryjskich (XIV XII wiek).
[ Pobierz całość w formacie PDF ]